اضطراب - بخش 1

اضطراب چیست و چه تاثیراتی در زندگی دارد؟

اضطراب یک حس ناخوشایند است که همه ما بارها آن را تجربه کرده‌ایم. یک سیگنال هیجانی و ابزار مفیدی است که وقتی با انواع تهدیدها مواجه می‌شویم آن را حس می‌کنیم. در این هنگام بدن برای پاسخ دادن آماده می‌شود که به آن حالت «مبارزه یا فرار» گفته می‌شود. چنین پاسخی به تهدیدها برای انسانهای اولیه ضروری بوده تا بتوانند برای مقابله و از بین بردن تهدیدهای محیطی آماده شوند. امروزه همان شرایطی که انسانهای اولیه برای زنده ماندن داشتن را نداریم؛ گرچه این راهبرد در ذهن و بدن ما برای مواجهه با فشارها و استرسها نهادینه شده است.

نشانگان متعددی برای اضطراب وجود دارد. حسهای فیزیکی نظیر افزایش نرخ تپش قلب، تنش عضلانی، تعرض، لرزش و احساس تنگی نفس؛ عوارض ذهنی مانند نگرانی برای مدت طولانی، نگرانی غیر قابل کنترل، نگرانی درباره چند چیز در یک لحظه، افکار پریشان؛ و نهایتا آثار رفتاری مثل پرهیز از انجام برخی کارها که از عواقب آن می‌ترسیم، همگی نمونه‌های از علائم اضطراب هستند.

لازم به ذکر است که اضطراب یک واکنش عادی به استرس و شرایط مختلف در زندگی است. گرچه اگر اضطراب قوی شود، باعث مختل شدن برخی کارکردهای ذهنی نظیر حل مسئله و رفتارهای عادی زندگی می‌شود. اختلالات اضطرابی وقتی بوجود می‌آید که ما احساس می‌کنیم نمی‌توانیم با اقتضائات زندگی روزمره مواجه شویم و از پس آنها بر بیاییم.

برخی سبکهای تفکر نیز می‌تواند عامل اضطراب باشد. کسانی که انتظار بدترین حالت را در هر موقعیتی دارند مضطرب‌تر از کسانی هستند که این‌طور نیستند. این نوع سبک تفکر باعث می‌شود که همواره خود را در مقابل یک اتفاق بد ببینند و احساسات و رفتارهایشان را بر مبارزه با آن تنظیم کنند که این اتفاق در یک چرخه منجر به افکار منفی و افزایش سطح اضطراب می‌شود. البته لازم به ذکر است که اضطراب می‌تواند ریشه‌های ژنتیکی نیز داشته باشد.

اضطراب آشکار و پنهان چیست و چگونه می‌توان آنها را سنجید؟

مفاهیم اضطراب آشکار و پنهان اولین بار توسط کَتل معرفی شد و توسط اشپیلبرگر توسعه یافت. مفهوم حالتهای شخصیت به برشهای مقطعی از طول زندگی یک فرد بر‌می گردند و واکنشهای هیجانی اظهارات آن حالتهای شخصیتی هستند. یک حالت هیجانی در بازه زمان معلوم و شدت مشخص بروز می‌یابد.

گرچه حالتهای شخصیتی معمولا به شکل گذرا هستند، اما می توانند در اثر تحریکهای مناسب تکرار شوند و در صورت استمرار شرایط تحریکی، برای مدت زمانی ادامه یابند. برخلاف طبیعت گذرای حالات هیجانی، خصیصه‌های شخصیتی به عنوان تفاوتهای نسبی میان انسانها در تمایل به ادراک جهان به یک شیوه‌ی معین و همچنین تمایل به واکنش یا رفتار در یک حالت اختصاصی با نظم قابل پیش‌بینی شناخته می‌شوند.

سیاهه اضطراب آشکار و پنهان (State-Trait Anxiety Inventory (STAI)) که غالبا در تحقیقات و امور بالینی به کار می‌رود، اضطراب مقطعی و کنونی را از احساسات کلیِ اضطراب‌گونه توسط دو مقیاسِ اضطراب آشکار و اضطراب پنهان تمایز می‌دهد. این آزمون یکی از مشهورترین روشهای اندازه‌گیری اضطراب است که در مقالات فراوانی به آن ارجاع داده شده است. پرسشنامه اضطراب آشکار و پنهان شامل مقیاسهای جداگانه خودسنجی، برای اندازه‌گیری اضطراب آشکار و پنهان است. مقیاس اضطراب آشکار شامل بیست جمله است که احساسات فرد را در «همین لحظه و در زمان پاسخگویی» ارزیابی می‌کند. مقیاس اضطراب پنهان هم شامل بیست گزاره است که احساسات عمومی و کلی افراد را می‌سنجد.

اضطراب آشکار و پنهان، در برخی زمینه ها به مثابه انرژی جنبشی و پتانسیل با هم قابل مقایسه هستند. انرژی پتانسیل، به تفاوتهایی در میزان انرژی جنبشی اشاره دارد که با یک شیء فیزیکی خاص همراه شده است و در صورتی که یک نیروی مناسب به آن اِعمال شود، می تواند آزاد شود. اضطراب آشکار همانند انرژی جنبشی، به یک واکنش یا فرایند ملموس اشاره دارد که در زمانی معین و در سطحی معینی از شدت واقع می‌شود. اضطراب پنهان همانند انرژی پتانسیل، به تفاوتهای فردی در واکنشها اشاره دارد.

مقیاسها

مقیاس اضطراب آشکار

اساسی‌ترین حالاتی که مقیاس اضطراب آشکار (S-Anxiety) می‌سنجد احساس دلواپسی، تنش، عصبانیت و نگرانی است. علاوه بر سنجش حس فعلی افراد، مقیاس اضطراب آشکار برای ارزیابی احساسات افراد در یک زمان مشخص در گذشته نزدیک و همچنین پیش‌بینی احساسات آنها در یک موقعیت مشخص در آینده به کار ‌می‌رود. نمرات این مقیاس، در پاسخ به خطر فیزیکی و استرس روانی افزایش می‌یابد و در اثر تمارین استراحت (relaxation) کم می‌شود.

مقیاس اضطراب آشکار یک نشانگر حساس به تغییرات در اضطرابِ گذرای تجربه‌شده توسط مراجعین و بیماران حین جلسات مشاوره و روان‌درمانی است و عمدتا برای ارزیابی سطح اضطراب آشکار القا شده در اثر استرسهای اجتناب‌ناپذیر زندگی واقعی نظیر آزمونهای مهم مدرسه و مصاحبه شغلی به کار می‌رود.

مقیاس اضطراب پنهان

اضطراب پنهان (T-Anxiety) به تفاوتهای نسبتا پایدار برمی‎گردد که بیانگر تفاوت انسانها در تمایل به درک موقعیت پرتنش به عنوان خطر یا تهدید است که منجر به افزایش شدت واکنشهای اضطراب آشکار در پاسخ به آن موقعیتها می‌شود. اضطراب پنهان می‌تواند منعکس‌کننده‌ی تفاوتهای فردی در فرکانس و شدتِ بروز کردن حالات اضطراب در گذشته و همچنین احتمال تجربه‌ی اضطراب آشکار در آینده باشد. هر چه اضطراب پنهان قوی تر باشد، احتمال اینکه یک فرد اضطراب آشکار شدیدتری را در یک موقعیت تهدیدآمیز تجربه کند افزایش می‌یابد.

افرادی با اضطراب پنهان بالا دفعات بیشتری افزایش اضطراب آشکار بروز می‌دهند زیرا آنها تمایل دارند موقعیتهای بیشتری از زندگی را خطرناک یا تهدیدآمیز تفسیر کنند. چنین افرادی بیشتر احتمال دارد در موقعیتهایی که درگیر روابط بین‌فردی می‌شوند یا عزت نفسشان دچار تهدید می شود از خود واکنشهای شدید نشان دهند؛ در این حالات، اضطراب آشکار بر اساس میزان استرسی که فرد متحمل می‌شود از نظر شدت متغیر است و در طول زمان فراز و فرود دارد. نکته‌ی قابل توجه این است که میزان تهدید ادراک شده توسط فرد، تاثیر بیشتری بر اضطراب او دارد تا میزان خطر واقعی آن.

شرایطی نظیر تجربه‌ی شکست یا اوقاتی که قابلیتهای فردی مورد ارزیابی واقع می‌شود (مانند شرکت در آزمون هوش یا کنکور)، معمولا تهدید جدی‌تری برای افرادی با اضطراب پنهان بالا هستند. گرچه این افراد در موقعیتهای خطرناک فیزیکی (مانند خطر برق‌گرفتگی در یک ناحیه) واکنشهای نسبتا مشابهی با افرادی که اضطراب پنهان پایین دارند نشان نمی‌دهند.

مقیاس اضطراب پنهان به صورت گسترده برای ارزیابی اضطراب بالینی در بیماران (مثلا بیماران روانی یا بخش جراحی) به کار می‌رود. بیماران افسرده و روان‌گردان معمولا نمرات بالایی در این مقیاس ثبت می‌کنند. این مقیاس همچنین برای غربالگری دانش‌آموزان و دانشجویان دارای مشکلات اضطرابی به کار می‌رود.